Trong các lĩnh vực STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học), phụ nữ vẫn phải đối mặt với nhiều rào cản, tạo ra một sự thiếu bình đẳng giới. Định kiến xã hội và truyền thống về vai trò giới tính trong STEM đã ngăn cản nhiều phụ nữ, không chỉ trong việc tiếp cận, mà còn trong phát triển nghề nghiệp
Theo UNESCO, chỉ có khoảng 30% phụ nữ lựa chọn các ngành STEM, cho thấy rõ ràng sự cần thiết của các giải pháp ứng dụng AI trong giáo dục.
Các nền tảng cố vấn và hỗ trợ học tập cá nhân hóa có thể là công cụ hữu ích để thúc đẩy cơ hội cho phụ nữ trong STEM. Với vai trò nổi bật của ứng dụng AI trong giáo dục, những rào cản này đang dần được phá bỏ, mở ra tương lai bình đẳng hơn cho phụ nữ trong STEM.
1. Những thách thức hiện tại của phụ nữ trong STEM
1.1. Thách thức về định kiến giới
Phụ nữ thường phải đối mặt với các định kiến chẳng hạn như phụ nữ được cho là sẽ chọn những công việc ít đòi hỏi về kỹ thuật hơn hoặc thiên về chăm sóc gia đình. Điều này dẫn đến việc phụ nữ ít được khuyến khích theo đuổi các ngành STEM ngay từ nhỏ. Tỷ lệ phụ nữ tham gia STEM tại Việt Nam vẫn thấp hơn đáng kể so với nam giới. Theo một báo cáo từ Officience năm 2023, phụ nữ chiếm khoảng 37% trong lực lượng lao động STEM tại Việt Nam, cao hơn mức trung bình toàn cầu nhưng vẫn phản ánh rõ sự chênh lệch giới tính trong ngành này.
1.2. Thách thức về giáo dục
Cơ hội tiếp cận giáo dục STEM ở nhiều nơi hiện nay khiến phụ nữ vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận do điều kiện kinh tế hoặc xã hội hạn chế. Nhiều gia đình, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, không đầu tư mạnh cho việc học các môn STEM của các bé gái vì nghĩ rằng các bé gái không cần thiết phải theo đuổi sự nghiệp trong các lĩnh vực này. Một nghiên cứu từ National Girls Collaborative Project (2024) cho thấy các nữ sinh viên trong STEM thiếu cơ hội tiếp cận với các cố vấn và hình mẫu nữ thành công trong ngành.
Điều này khiến họ dễ cảm thấy thiếu động lực để theo đuổi con đường học vấn và sự nghiệp dài hạn.Ngoài ra, báo cáo cũng đề cập đến việc giáo dục ở nhiều nước chưa tạo điều kiện bình đẳng cho nữ giới tiếp cận với các chương trình STEM, dẫn đến khoảng cách cách biệt về cơ hội nghề nghiệp và khả năng phát triển cá nhân giữa nam và nữ trong lĩnh vực này.
Ngay tại Việt Nam, FPT đã ra mắt các chương trình học tập và học viện STEAM nhằm khuyến khích trẻ em gái, đặc biệt là học sinh nữ, tiếp cận với các ngành học STEM. Học viện này cung cấp các khóa học lập trình, robot, và kỹ năng công nghệ từ sớm, giúp các em có nền tảng và niềm đam mê đối với STEM ngay từ giai đoạn đầu .
1.3. Thách thức về cơ hội và môi trường làm việc
Các nhà tuyển dụng có thể coi nam giới là những người “phù hợp hơn” cho các vị trí kỹ thuật cao cấp hoặc quản lý, dẫn đến việc trả lương khác nhau. Theo một báo cáo của Hiệp hội Phụ nữ trong Công nghệ (Society of Women Engineers), định kiến giới tiếp tục ảnh hưởng đến việc thăng tiến và trả lương của phụ nữ trong STEM, làm cho phụ nữ ít được tăng lương hoặc nhận các khoản thưởng tương đương với nam giới.
Phụ nữ thường phải chịu trách nhiệm chăm sóc gia đình và con cái, khiến họ phải nghỉ việc trong thời gian dài hoặc làm việc bán thời gian. Điều này có thể làm giảm khả năng thăng tiến và ảnh hưởng đến mức lương của họ, mặc dù khi quay lại làm việc, họ có kỹ năng và kinh nghiệm tương đương với nam giới. Một báo cáo từ UNESCO cho thấy các gián đoạn này làm ảnh hưởng lâu dài đến mức lương và cơ hội nghề nghiệp của phụ nữ
Theo báo cáo từ Pew Research Center, phụ nữ làm việc trong các ngành STEM chỉ kiếm được trung bình 74% thu nhập so với nam giới cùng ngành, tương đương khoảng 66.200 USD mỗi năm so với 90.000 USD của nam giới. Sự chênh lệch thu nhập này vẫn tồn tại mặc dù đã có những nỗ lực để thu hẹp khoảng cách, và trong một số lĩnh vực như kỹ thuật và công nghệ thông tin, khoảng cách này còn lên đến 30%(3).
2. Vai trò của ứng dụng AI trong giáo dục và giúp phụ nữ dễ dàng tiếp cận STEM
2.1. Ứng dụng AI Cá nhân hoá học tập
AI trong giáo dục có khả năng tạo ra các chương trình học phù hợp với từng cá nhân, giúp mọi người học theo tốc độ và khả năng riêng của mình. Đặc biệt đối với phụ nữ, những người thường gặp khó khăn trong việc cân bằng giữa công việc, học tập, và trách nhiệm gia đình. Các công cụ học tập như AI Mentors hoặc các nền tảng trực tuyến như Coursera và edX sử dụng AI để đề xuất lộ trình học tập dựa trên nhu cầu cá nhân, từ đó giúp phụ nữ tiếp cận các ngành STEM và công nghệ cao một cách hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, có một nghiên cứu từ Coursera và International Finance Corporation (IFC) cho thấy rằng 45% phụ nữ và 60% phụ nữ chăm sóc gia đình đã có thể tiếp tục học tập nhờ vào các nền tảng học trực tuyến như Coursera, giúp họ linh hoạt hơn trong việc quản lý thời gian giữa học tập và công việc gia đình.(4)
Áp dụng AI bằng cách xây dựng thông tin, thu thập và phân tích dữ liệu của từng người học. Sau khi thu thập dữ liệu, áp dụng các thuật toán AI và học máy (machine learning) để phân tích và xác định xu hướng, khả năng tiếp thu của từng người học. Cụ thể, các thuật toán này sẽ giúp nhận diện phần người học có thể gặp khó khăn, từ đó đưa ra các nội dung học tập phù hợp
Dựa trên phân tích, AI có thể tạo ra các lộ trình học tập cá nhân hóa, các nội dung này có thể bao gồm video hướng dẫn, bài tập thực hành hoặc các bài kiểm tra được tạo tự động, dựa trên những kiến thức mà học sinh còn thiếu. Tích hợp chatbot AI hoặc trợ lý ảo vào hệ thống để hỗ trợ người học khi gặp khó khăn. Triển khai các công cụ đánh giá và phản hồi thời gian thực như AI có thể theo dõi tiến độ học tập và đưa ra đánh giá tức thì về hiệu quả của người học.
Cách mà AI và các chương trình giáo dục sáng tạo có thể thúc đẩy sự bình đẳng giới trong STEM tại Việt Nam là chương trình BUILD-IT, được hỗ trợ bởi USAID và Đại học Bang Arizona (ASU), là một ví dụ nổi bật về việc thúc đẩy giáo dục STEM cho nữ giới. BUILD-IT đã tạo ra các cơ hội kết nối các trường đại học tập trung vào việc tăng cường sự tham gia của phụ nữ trong các ngành khoa học và công nghệ.
Chương trình tổ chức các buổi hội thảo và diễn đàn lãnh đạo nhằm nâng cao kỹ năng cho phụ nữ. Chương trình tổ chức đã thu hút hàng trăm người tham gia và tạo cơ hội cho các nữ lãnh đạo chia sẻ kinh nghiệm, truyền cảm hứng và xây dựng con đường vào STEM cho thế hệ tiếp theo.
2.2. Ứng dụng AI xoá bỏ định kiến trong giáo dục
AI có khả năng phát hiện và loại bỏ những đánh giá thiếu công bằng, giúp tạo ra một môi trường học tập bình đẳng hơn. Với sự hỗ trợ của AI trong giáo dục, phụ nữ không phải đối mặt với những định kiến hay thành kiến về giới tính trong các môn khoa học và kỹ thuật. AI đảm bảo rằng năng lực của họ được công nhận một cách khách quan, từ đó tăng cường sự tự tin để theo đuổi các ngành STEM.
AI sẽ thu thập dữ liệu từ kết quả học tập, bài kiểm tra, và các tương tác trong lớp học của học sinh để phát hiện các khuynh hướng thiên kiến, nếu phát hiện học sinh nữ có xu hướng bị đánh giá thấp trong các bài kiểm tra, AI sẽ cảnh báo và đề xuất điều chỉnh trong cách đánh giá để đảm bảo công bằng. Áp dụng AI vào quy trình đánh giá và phản hồi như là các hệ thống AI đánh giá dựa trên năng lực thực sự, không chịu tác động từ các yếu tố xã hội hoặc thành kiến từ người đánh giá.
2.3. Ứng dụng AI giúp kết nối cố vấn hỗ trợ
Bên cạnh việc loại bỏ các rào cản trong đánh giá, AI còn có thể cung cấp cơ hội để phụ nữ tiếp cận với cố vấn và hỗ trợ trong STEM. Các nền tảng học tập được hỗ trợ bởi AI giúp kết nối học sinh với cố vấn và các chuyên gia, từ đó giúp phụ nữ tự tin tiến xa hơn trong các ngành khoa học và công nghệ.
Một ví dụ thành công trong việc áp dụng AI để kết nối phụ nữ trong STEM với mạng lưới cố vấn và cộng đồng trực tuyến là sử dụng nền tảng MentorNet, các thuật toán để ghép đôi dựa trên hồ sơ cá nhân và mục tiêu nghề nghiệp. Theo báo cáo từ MentorNet, nền tảng này đã hỗ trợ hơn 32,000 mối quan hệ cố vấn thành công, kết nối các sinh viên, phụ nữ và chuyên gia STEM với các cố vấn phù hợp nhằm hỗ trợ sự phát triển nghề nghiệp.(5)
3. Xu hướng của AI trong tương lai hỗ trợ việc thúc đẩy phụ nữ trong STEM
Trong tương lai những giải pháp này chứng minh rằng AI không chỉ tạo cơ hội phát triển, AI sẽ ngày càng đóng vai trò lớn hơn trong việc thúc đẩy sự tham gia bền vững của phụ nữ vào STEM. Ngoài ra AI còn có thể hỗ trợ thêm rất nhiều cách khác cho phụ nữ trong việc tiếp cận STEM dễ dàng hơn trong tương lai.
- Xu hướng AI trong Tuyển Dụng và Phát triển Kỹ năng Tại Nơi Làm Việc: Dự đoán AI sẽ đóng vai trò lớn trong việc tạo ra quy trình tuyển dụng công bằng và khách quan hơn, giảm thiểu các thiên kiến giới trong quá trình tuyển dụng và phát triển kỹ năng tại nơi làm việc, giúp phân tích hồ sơ ứng viên mà không hiển thị thông tin về giới tính, tập trung vào kỹ năng và kinh nghiệm thực tế để đảm bảo tính khách quan.
Các công ty áp dụng AI để sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu của ứng viên, lọc ra các yếu tố không liên quan đến năng lực thực sự, như giới tính, để đưa ra quyết định tuyển dụng công bằng hơn.
- Xu hướng AI trong phân tích và đề xuất chính sách bình đẳng giới: AI sẽ trở thành công cụ hỗ trợ chính trong việc đề xuất và phát triển các chính sách bình đẳng giới trong STEM như AI có thể phân tích các dữ liệu về lương, thăng tiến, và sự tham gia của nữ giới trong STEM để phát hiện các xu hướng bất bình đẳng. Cách áp dụng AI vào là sử dụng các hệ thống phân tích dữ liệu lớn (big data) để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến bình đẳng giới.
- Dự báo và Đề xuất Lộ trình Nghề Nghiệp: AI sẽ phân tích dữ liệu từ hồ sơ và thành tích học tập của học sinh để đưa ra các lộ trình nghề nghiệp phù hợp. Giúp phụ nữ nhận biết sớm các kỹ năng cần thiết và định hướng phát triển cho các ngành nghề STEM, giúp họ chuẩn bị tốt hơn cho tương lai.
- Xu hướng AI trong Học Tập Kỹ Năng Mềm và Lãnh Đạo: AI sẽ giúp phụ nữ phát triển các kỹ năng mềm và năng lực lãnh đạo cần thiết để thành công trong các vị trí quản lý và kỹ thuật cao cấp. AI hỗ trợ đề xuất các khóa học như giao tiếp, quản lý thời gian, và đàm phán, thông qua phân tích nhu cầu cá nhân. Điều này giúp phụ nữ trong STEM tự tin và sẵn sàng đảm nhận các vai trò quản lý.
Cách áp dụng sẽ là các nền tảng học tập trực tuyến sử dụng các thuật toán AI để cá nhân hóa quá trình học kỹ năng mềm, giúp người học cải thiện kỹ năng lãnh đạo và sẵn sàng cho các vị trí cao cấp.
AI đang mở ra những cơ hội chưa từng có để tăng cường sự tham gia của phụ nữ trong STEM. Các nền tảng cố vấn và chương trình cá nhân hóa học tập hỗ trợ không chỉ giúp phụ nữ dễ dàng tiếp cận STEM mà còn đảm bảo rằng năng lực của họ được công nhận khách quan, góp phần tạo ra một môi trường học tập và làm việc bình đẳng giới. Các giải pháp như AI trong giáo dục, cá nhân hóa học tập, và các mạng lưới cố vấn đã tạo điều kiện cho phụ nữ tiến xa hơn trong STEM, giúp phá bỏ những định kiến lâu đời và tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững và bình đẳng hơn trong tương lai.
Reference:
- UNESCO. (2017). UNESCO Science Report: Towards 2030. UNESCO Digital Library.
- Officience. (2023). Latest data on women in Vietnam tech. Officience Business & Economics.
- Pew Research Center. (2021, April 1). STEM jobs see uneven progress in increasing gender, racial, and ethnic diversity. Pew Research Center.
- World Economic Forum. (2024, March). Empowering women in STEM: How we break barriers from classroom to C-suite. World Economic Forum.
- NationSwell. (n.d.). Can mentorship bring diversity to STEM fields? NationSwell.
