Ngành dệt may Việt Nam đang đứng trước ngưỡng chuyển mình lớn nhất trong nhiều thập kỷ. Khi các thị trường xuất khẩu chủ lực như châu Âu, Mỹ hay Nhật Bản siết chặt quy định về môi trường, truy xuất phát thải và tiêu chuẩn ESG, lợi thế lao động giá rẻ không còn đủ để duy trì sức cạnh tranh. Chuyển đổi kép – kết hợp giữa chuyển đổi số và chuyển đổi xanh – đang trở thành con đường sống còn để doanh nghiệp tồn tại và phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới.
Bối cảnh toàn cầu: “Xanh” không còn là lựa chọn, mà là điều kiện bắt buộc
Từ năm 2024, hàng loạt thương hiệu thời trang lớn đã áp dụng các chuẩn mực nghiêm ngặt như Science Based Targets (SBTi) hay EU Green Deal, yêu cầu nhà cung ứng phải đo lường và công bố lượng phát thải, tiêu thụ năng lượng, nước và chất thải. Doanh nghiệp nào không thể chứng minh được “dấu chân carbon” của sản phẩm sẽ dần bị loại khỏi chuỗi cung ứng.
Với hơn 6.000 doanh nghiệp và khoảng 2,8 triệu lao động, ngành dệt may Việt Nam không chỉ phải đối mặt với áp lực chi phí tăng mà còn phải xây dựng lại toàn bộ cách thức quản trị. Trong bối cảnh ấy, “xanh” không còn mang ý nghĩa đối phó, mà trở thành một chiến lược tài chính, thương mại và phát triển dài hạn.
Điểm đáng chú ý là, thay vì đầu tư ồ ạt vào máy móc hay dây chuyền mới, nhiều doanh nghiệp Việt đã chọn hướng đi thực tế và thông minh hơn – bắt đầu từ việc chuẩn hóa dữ liệu và quản trị hiệu quả những gì đang có. Từ năng lượng, nước cho tới chất thải, những cải tiến nhỏ dựa trên dữ liệu có thể giúp tiết kiệm 10–20% chi phí vận hành và mở ra cơ hội tiếp cận nguồn vốn xanh.
Quản trị bằng dữ liệu: nền móng cho nhà máy “Số – Xanh”
Cốt lõi của chuyển đổi kép là chuyển đổi dựa trên dữ liệu (data-driven transformation) – biến thông tin vận hành thành nền tảng cho mọi quyết định. Một doanh nghiệp không thể chứng minh được năng lực bền vững nếu không có dữ liệu rõ ràng về năng lượng, phát thải, nước và chất thải.
Khi dữ liệu được thu thập và chuẩn hóa, nhà máy có thể:
- Đo lường hiệu suất sử dụng tài nguyên theo thời gian thực.
- Phát hiện khu vực tiêu hao bất thường để cải thiện.
- Dự báo chi phí, lập kế hoạch bảo trì và nâng cấp thiết bị hợp lý.
- Tạo cơ sở minh chứng cho các báo cáo ESG và hồ sơ vay vốn xanh.
Từ đó, doanh nghiệp không chỉ tối ưu chi phí mà còn nâng cao năng lực quản trị và uy tín thương hiệu – hai yếu tố được các đối tác toàn cầu đánh giá ngày càng cao.
Ba trụ cột của chuyển đổi xanh: năng lượng – nước – chất thải
1. Năng lượng – khởi điểm của mọi cải tiến
Điện, hơi và nhiên liệu là nhóm chi phí lớn nhất trong sản xuất dệt may. Việc theo dõi dữ liệu tiêu thụ cho thấy các “điểm nóng” lãng phí thường nằm ở nồi hơi, hệ thống khí nén và chiếu sáng. Chỉ cần thực hiện các biện pháp đơn giản như bọc cách nhiệt nồi hơi, thu hồi nước ngưng, giảm áp suất khí nén từ 7 xuống 6 bar, thay đèn LED và lắp cảm biến chuyển động, doanh nghiệp có thể tiết kiệm 10–20% điện năng mà không cần đầu tư lớn.
Những thay đổi nhỏ này vừa giảm chi phí, vừa thể hiện năng lực quản trị năng lượng – yếu tố hàng đầu khi các thương hiệu quốc tế lựa chọn đối tác.
2. Nước – trụ cột thứ hai của nhà máy bền vững
Mỗi tấn vải thành phẩm cần tới 100–150 m³ nước, khiến ngành dệt nhuộm trở thành lĩnh vực tiêu thụ tài nguyên khổng lồ. Phương pháp cân bằng nước (Water Balance) giúp doanh nghiệp hiểu rõ lượng nước cấp – tiêu thụ – xả thải, từ đó phát hiện các điểm thất thoát chiếm tới 15–20% tổng lượng sử dụng.
Các nhà máy được khuyến khích thu hồi nước ngưng để tái sử dụng, tận dụng nước rửa lần đầu trong công đoạn tiền xử lý, kiểm tra định kỳ đường ống và thay van rò rỉ, đồng thời xây dựng hồ điều hòa trung gian để ổn định lưu lượng xả thải. Khi lượng nước sử dụng giảm, lượng điện và hơi tiêu thụ cho quá trình làm nóng, bơm và xử lý cũng giảm tương ứng 3–5%.
3. Chất thải – nền tảng của kinh tế tuần hoàn
Một doanh nghiệp dệt may quy mô trung bình có thể giảm 30–40% lượng rác chôn lấp nếu áp dụng phân loại và tái chế ngay trong nhà máy.
Chất thải được chia thành bốn nhóm chính: chất thải rắn thông thường, chất thải nguy hại, nước thải công nghiệp và khí thải. Việc thiết lập kế hoạch quản lý tổng thể, áp dụng nguyên tắc 3R (Reduce – Reuse – Recycle) và lựa chọn nhà thầu xử lý được cấp phép giúp giảm rủi ro môi trường và chi phí xử lý.
Quan trọng hơn, dữ liệu về phát sinh, xử lý và tái chế cần được kết nối với hệ thống quản trị chung, để nhà máy theo dõi hiệu quả và báo cáo định kỳ. Khi lượng chất thải giảm, chi phí xử lý, lưu kho và vận chuyển cũng giảm đáng kể – mang lại lợi ích tài chính song song với lợi ích môi trường.
Kiểm kê phát thải và tiếp cận tài chính xanh
Sau khi kiểm soát tốt năng lượng, nước và chất thải, bước tiếp theo của chuyển đổi kép là kiểm kê phát thải khí nhà kính (GHG inventory) – một yêu cầu quan trọng trong khung ESG và các cam kết Net Zero toàn cầu.
Hai nhóm phát thải cần được đo lường thường xuyên là:
- Scope 1: phát thải trực tiếp từ việc đốt nhiên liệu, nồi hơi, xe nâng, máy phát điện.
- Scope 2: phát thải gián tiếp từ lượng điện tiêu thụ.
Theo hệ số phát thải quốc gia, mỗi 1 triệu kWh điện tương ứng khoảng 910 tấn CO₂e. Chỉ cần giảm 16% điện năng, doanh nghiệp có thể cắt giảm hơn 145 tấn CO₂e mỗi năm, tương đương hàng chục nghìn cây xanh trưởng thành hấp thụ carbon.
Những con số này không chỉ là thành tích môi trường, mà còn là “tấm hộ chiếu xanh” để doanh nghiệp tiếp cận các chương trình tài chính bền vững. Các ngân hàng phát triển, quỹ đầu tư xanh hay tổ chức tín dụng quốc tế đều ưu tiên doanh nghiệp có dữ liệu phát thải minh bạch và hệ thống quản lý chuẩn hóa.
Dữ liệu trở thành ngôn ngữ chung giữa doanh nghiệp và nhà tài chính, giữa nhà máy và khách hàng. Doanh nghiệp biết cách nói “ngôn ngữ của dữ liệu” sẽ dễ dàng chứng minh năng lực, mở rộng thị trường và tiếp cận dòng vốn ưu đãi.
Từ tuân thủ đến chiến lược cạnh tranh
Trong quá khứ, doanh nghiệp “xanh” thường bị coi là chịu thêm chi phí. Nhưng ngày nay, xanh là lợi thế. Các nghiên cứu chỉ ra rằng những doanh nghiệp đầu tư vào quản trị dữ liệu và cải thiện hiệu suất tài nguyên không chỉ giảm chi phí mà còn đạt lợi nhuận cao hơn nhờ uy tín và khả năng ký hợp đồng dài hạn với đối tác quốc tế.
Chuyển đổi kép cũng mang lại lợi ích cho người lao động, khi quy trình sản xuất được tối ưu, môi trường làm việc an toàn hơn và năng suất tăng lên. Khi doanh nghiệp xanh hơn, con người cũng xanh hơn – từ tư duy đến hành động.
Nếu “chuyển đổi số” giúp nhà máy minh bạch và hiệu quả, thì “chuyển đổi xanh” giúp nhà máy trở nên có trách nhiệm và bền vững. Khi hai yếu tố này kết hợp, chúng tạo nên một mô hình phát triển mới, nơi mỗi bước tiến nhỏ về dữ liệu, năng lượng hay quy trình đều mang lại giá trị lớn cho tương lai.
Hướng tới mạng lưới doanh nghiệp Số – Xanh Việt Nam
Chuyển đổi kép không phải hành trình trong một sớm một chiều, mà là quá trình nhiều năm đòi hỏi sự kiên định và hợp tác giữa các bên trong chuỗi giá trị. Điều quan trọng là xây dựng được năng lực dữ liệu và khung quản trị môi trường chung để các doanh nghiệp – kể cả quy mô nhỏ – có thể áp dụng.
Khi năng lực số và năng lực xanh được kết nối, Việt Nam sẽ không chỉ duy trì mà còn nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Lợi thế cạnh tranh không còn đến từ nhân công giá rẻ, mà từ hiệu quả, minh bạch và khả năng quản trị dữ liệu môi trường – xã hội – quản trị (ESG).
Trong tương lai gần, “mạng lưới doanh nghiệp Số – Xanh Việt Nam” hoàn toàn có thể trở thành biểu tượng mới của ngành dệt may, nơi mỗi doanh nghiệp là một mắt xích thông minh, tiết kiệm và thân thiện với môi trường, cùng tạo nên sức mạnh cạnh tranh quốc gia.
Chuyển đổi kép Số – Xanh không chỉ là xu hướng, mà là chiến lược sống còn. Dữ liệu, năng lượng, nước và chất thải – bốn yếu tố tưởng chừng rời rạc – khi được kết nối bằng tư duy số và quản trị bền vững sẽ trở thành đòn bẩy phát triển mạnh mẽ.
Bằng cách bắt đầu từ những cải tiến nhỏ, nhà máy dệt may Việt Nam đang tiến từng bước vững chắc trên con đường tới chuẩn xanh toàn cầu. Khi dữ liệu trở thành “ngôn ngữ chung” giữa doanh nghiệp, khách hàng và nhà đầu tư, ngành dệt may Việt Nam sẽ không chỉ xanh hơn, mà còn mạnh mẽ hơn – tự tin khẳng định vị thế của “Made in Vietnam” trong chuỗi cung ứng bền vững toàn cầu.
Reference:
Chuỗi 7 ngày đào tạo chuyển đổi kép doanh nghiệp dệt may Việt Nam cùng GIZ/APED/FPT Digital
